Phong cách nghệ thuật thơ Tố Hữu
Tố Hữu được coi là con chim đầu đàn vạch hướng cho cả nền thi ca Việt Nam hiện đại. Có những giai đoạn, thơ ông đã trở thành chỗ dựa tâm hồn cho mọi người. Bài thơ "Từ ấy", "Việt Bắc" in trong SGK NV 12 là hai bài thơ tiêu biểu cho phong cách thơ ông. Blog Làm văn nghị luận giới thiệu đến bạn đọc bài viết về phong cách nghệ thuật thơ của TH.
1. Thơ Tố Hữu là thơ trữ tình chính trị:
Có thể nói, đây là đặc điểm bao trùm, chi phối các đặc điểm khác trong phong cách nghệ thuật thơ Tố Hữu, bởi ông là một chiến sĩ - thi sĩ. Thơ là một sự thống nhất giữa tuyên truyền cách mạng và cảm xúc trữ tình.
- Thơ ông chủ yếu khai thác cảm hứng từ đời sống chính trị của đất nước, từ tình cảm chính trị của bản thân tác giả.
Mọi sự kiện, vấn đề của đời sống cách mạng thông qua trái tim nhạy cảm của ông đều có thể trở thành đề tài, cảm hứng nghệ thuật thật sự. Tố Hữu là nhà thơ của lý tưởng cộng sản. Ông là thơ trước hết là để phục vụ cho sự nghiệp cách mạng. Trong thơ TH, dù đề tài, nội dung, cảm hứng có đa dạng đến đâu thì vẫn nhất quán ở chỗ: lấy lý tưởng cách mạng, quan điểm chính trị là hệ quy chiếu. TH nhiệt tình ca ngợi lý tưởng CM, đối với nhà thơ, lý tưởng là "mặt trời chân lý chói qua tim".
- Hồn thơ TH luôn hướng tới cái "ta" chung với lẽ sống lớn, tình cảm lớn, niềm vui lớn. Ngay từ đầu, cái tôi trữ tình trong thơ TH là cái tôi chiến sĩ, sau là cái tôi nhân danh Đảng, nhân danh cộng đồng dân tộc.
+ Lẽ sống lớn của TH là chiến đấu, hi sinh vì CM, vì một ngày mai tươi sáng.
Ngày mai bao lớp đời dơ
Sẽ tan như đám mây mờ đêm nay
(Tiếng hát sông Hương)
+ Tình cảm lớn là tình cảm đối với quê hương, đất nước, nhân dân, với lãnh tụ, ca ngợi đạo lý "uống nước nhớ nguồn".
Có gì đẹp trên đời hơn thế
Người yêu người, sống để yêu nhau
+ Niềm vui trong thơ ông không nhỏ bé, tầm thường mà là niềm vui lớn, sôi nổi hân hoan, rực rỡ và tươi sáng nhất là những vần thơ viết về chiến thắng.
Tôi lại nhìn như đôi mắt trẻ thơ
Tổ quốc tôi chưa đẹp thế bao giờ
Xanh núi, xanh sông, xanh đồng, xanh bể
Xanh trời xanh của những ước mơ
(Vui thế hôm nay... )
2. Thơ Tố Hữu thiên về khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn:
- TH coi những sự kiện lớn của đất nước là đối tượng chủ yếu. Ông luôn đề cập đến những vấn đề lịch sử có tính chất toàn dân.
- Cảm hứng chủ đạo: cảm hứng lịch sử - dân tộc cứ không phải cảm hứng thế sự đời tư.
- Nhân vật trữ tình trong thơ ông luôn đại diện cho phẩm chất của giai cấp, của dân tộc; mang vẻ đẹp lí tưởng cách mạng. Đến cuộc kháng chiến chống Mĩ cữu nước, họ đã được nâng lên thành những hình tượng anh hùng, mang tầm vóc thời đại và lịch sử, nhiều khi được thể hiện bằng bút pháp thần thoại hóa:
+ Đó là những chiến sĩ giải phóng quân kiên cường, bất khuất:
Hoan hô anh giải phóng quân
Kính chào anh, con người đẹp nhất
Lịch sử hôn anh chàng trai chân đất
Sống hiên ngang, bất khuất ở trên đời
Như Thạch Sang của thế kỉ hai mươi
Một cây ná, một cây chông cũng tấn công giặc Mĩ
(Bài ca xuân 68)
hay
Các anh chị bước lên đài gươm máy
Đầu sắp rơi mà môi vẫn cười tươi!
Chỉ còn đây một giây sống nữa thôi
Mà mắt đó vẫn trông đời bình thản
Giữa lúc giặc hằm hằm tay lắp đạn
Anh hùng lên tấm ván vẫn hiên ngang
Vẫn oai nghi, như bao thuở, đường hoàng”
(Quyết hi sinh)
+ Đó là mẹ Tơm - người mẹ nghèo đã nuôi giấu, che chở cán bộ:
Thương người chiến sĩ căm Tây Nhật
Buồng mẹ, buồng tim giấu chúng con
+ Đó là mẹ Suốt, người mẹ Q.Bình bất chấp hiểm nguy chèo thuyền đưa bộ đội qua sông giữa làn mưa bom bão đạn kẻ thù.
+ Đó là chị Trần Thị Lý - người con gái miền Nam anh hùng:
Ôi trái tim em, trái tim vĩ đại
Còn một giọt máu tươi, còn đập mãi
Không phải cho em, cho lẽ phải trên đời
Cho quê hương, cho Tổ quốc loài người
- Khuynh hướng sử thi kết hợp với cảm hứng lãng mạn cách mạng. Thơ ông luôn hướng tới ngày mai, tương lai, khơi dậy niềm vui, lòng tin tưởng và say mê đối với cond đường CM:
Nghìn đêm thăm thẳm sương dày
Đèn pha bật sáng như ngày mai lên
(Việt Bắc)
Đến cuộc kháng chiến chống Mĩ:
Hỡi Miền Bắc đó, nặng đôi vai Gánh cả non sông, vượt dặm dài Xẻ dọc Trường Sơn, đi cứu nước Mà lòng phơi phới dậy tương lai!
(Theo chân Bác)
3.Thơ Tố Hữu có giọng điệu riêng: tâm tình, ngọt ngào, tha thiết:
- Giọng điệu đó được thừa hưởng từ điệu hồn con người xứ Huế, những câu ca, giọng hò mái nhì, mái đẩy, nam ai nam bình... Đó còn xuất phát từ quan niệm của nhà thơ:
Thơ là tiếng nói đồng ý, đồng chí, đồng tình.
- Biểu hiện:
+ Thể hiện rõ nhất ở cách xưng hô gần gũi, thân mật. Dù trò chuyện tâm tình hay tuyên truyền CM vẫn một giọng điệu ngọt ngào, thiết tha:
Gặp nhau lưng đèo Nhe
Bóng tre trùm mát rượi
Anh vệ quốc quân ơi!
Sao mà yêu anh thế
(Cá nước)
hay
Ta về mình có nhớ ta
Ta về ta nhớ những hoa cùng người
(Việt Bắc)
Khi kêu gọi chiến đấu vẫn giữ nguyên giọng điệu ấy:
Anh chị em ơi!
Hãy giương súng lên cao chào xuân 68
Xuân Việt Nam, xuân của lòng dũng cảm
(Bài ca xuân 68)
+ Đó còn là sự cảm hòa giữa người và cảnh: đồng cảm, sẻ chia với thi nhân xưa:
Nỗi niềm xưa nghĩ mà thương
Dẫu lìa ngó ý còn vương tơ lòng
Nhân tình nhắm mắt chưa xong
Biết ai hậu thế khóc cùng Tố Như
(Kính gửi cụ Nguyễn Du)
+ Đó còn là tình cảm gắn bó, thủy chung với những con người CM:
Thương nhau, chia củ sắn lùi
Bát cơm sẻ nửa, chăn sui đắp cùng
(Việt Bắc)
4. Thơ Tố Hữu đậm đà tính dân tộc:
Kế thừa truyền thống thơ ca dân tộc, đặc biệt là thơ ca dân gian và cổ điển, thơ TH đậm đà tính dân tộc trong cả nội dung và nghệ thuật.
- Nội dung:
Hiện thực đời sống CM, những tình cảm chính trị, đạo lý CM qua cảm nhận của TH đã hòa nhập, gắn bó với truyền thống tinh thần, tư tưởng đạo lý của con người VN.
- Nghệ thuật:
+ Thể thơ: TH sử dụng nhuần nhuyễn các thể thơ dân tộc (lục bát, song thất lục bát... ) và có nhiều sáng tạo phong phú.
+ Ngôn ngữ: gần gũi với lời ăn tiếng nói dân tộc, so sánh ví von, thi liệu thành ngữ, tục ngữ, ca dao...
Nhớ gì như nhớ người yêu
Trăng lên đầu núi, nắng chiều lưng nương
(Việt Bắc)
+ Chiều sâu của tính dân tộc trong thơ TH là ở nhạc điệu:
"Âm nhạc như hồn của dân tốc, theo sát các ý thơ của TH, làm cho hiện đai mà vẫn rất VN". (Chế Lan Viên)
Em ơi Ba Lan mùa tuyết tan
Đường bạch dương sương trắng nắng tràn
(Em ơi... Ba Lan)
Ở đây, TH đã phát huy cao độ tính nhạc nhờ việc sử dụng các từ láy, thanh điệu và vần thơ. Nghệ thuật hướng về tình truyền thống hơn là sự tìm tòi đổi mới. Thành công của thơ TH là minh chứng cho sự kết hợp nhuần nhuyễn hai yếu tố CM và dân tộc trong hình thứ đẹp đẽ của thơ ca.
