Phong cách nghệ thuật thơ Xuân Diệu
Xuân Diệu - nhà thơ mới nhất trong những nhà Thơ mới, nhà thơ của sự sáng tạo, hấp dẫn người đọc bởi phong cách độc đáo được biểu hiện qua các phương diện: cách nhìn hiện thực và cách phản ánh hiện thực. Blog Làm văn nghị luận giới thiệu đến bạn đọc phong cách nghệ thuật thơ Xuân Diệu qua bài viết.
1. Một tâm hồn đặc biệt nhạy cảm trước sự vận động của thời gian.
Rõ ràng không phải đến Xuân Diệu thơ VN mới nói đến thời gian. Nhưng chỉ với XD thời gian mới trở thành một nỗi ám ảnh. "Thời gian trong thơ ông không chỉ là cảm xúc, là thi hứng, mà còn là nhân tố kiến trúc của tác phẩm nghệ thuật. Có thể nói, XD luôn nhìn đời bằng con-mắt-thời-gian; "chất Xuân Diệu", phong cách thơ ông là ở đó."
Ở XD thời gian đã tạo nên một sức ép lớn "Tôi không chờ nắng hạ mới hoài xuân". Ngay khi đang thanh niên thi sĩ đã vẽ ra cái già, cái chết để báo động:
Hết ngày, hết tháng, hết!em ơi
Kinh hãi không gian quặn tiếng còi
(Hết ngày hết tháng)
Trong thơ XD, tác giả đem đến tuổi trẻ tiếp thêm sinh khí cho sự vật, thời gian cũng đem lại sự phôi pha, héo úa. Nhà thơ đã cảm nhận thời gian trôi đi ngay trong từng khoảnh khắc của hiện tại:
Xuân đang tới, nghĩa là xuân đang qua
Xuân còn non, nghĩa là xuân sẽ già
(Vội vàng)
Nhạy cảm với bước đi của thời gian, kèm theo đó là sự lo âu:
Thời gian rót từng giọt buồn tê héo
Sự sống đi như hương bỏ hoa chiều
(Thanh niên)
Những câu thơ tả bước đi của thời gian thường là những câu thơ cực kì tinh vi của XD:
Hoa thu không nắng cũng phai màu
Trên mặt người kia in nét đau
(Hoa nở để mà tàn)
Gió lạnh rồi đây sắp nhớ thương
Sương the bảng lảng bạc cây tùng
Và ý thức sự trôi chảy của thời gian nên XD luôn vội vàng, cuống quýt:
Mau lên chứ, vội vàng lên với chứ
(Vội vàng)
2. Xuân Diệu - một trái tim luôn hướng tới tuổi trẻ, tình yêu nơi trần thế bằng niềm yêu đời, yêu cuồng nhiệt, sôi nổi:
Bởi "khát khao giao cảm với đời" nên cái "tôi" XD luôn thiết tha yêu sống, cuộc sống hiểu theo nghĩa trần thế nhất. Ông kêu gọi "sống toàn tâm, toàn trí, toàn hồn" lòng ham sống bộc lộ hết mức:
Kẻ đựng trái tim trìu máu đất
Hay tay chín móng bám vào đời
(Hư vô)
Còn trong địa hạt của tình yêu, ông hoàng thơ tình đã mang đến cho thơ tình yêu một quan niệm đầy đủ nhất và cách thể hiện phong phú, chân thực và tinh hoa nhất. Thơ tình XD luôn dào dạt:
Yêu tha thiết thế vẫn còn chưa đủ
Phải nói yêu đến trăm bận ngàn lần
(Phải nói)
Đã hôn rồi hôn lại
Hôn đến mãi muôn đời
Đến tan cả đất trời
Anh mới thôi dào dạt
(Biển)
Chắc hẳn những người yêu nhau nhiều thế hệ sẽ khó mà quên được câu thơ diễn tả những rung động đầu đời này:
Hôm nay trời nhẹ lên cao
Tôi buồn, không hiểu vì sao tôi buồn
(Chiều)
Và sẽ luôn ngạc nhiên trước một nỗi khát khao thật táo bạo mà thành thực:
Những lúc môi ta kề miệng thắm
Trời ơi, ta muốn uống hồn em!
(Vô biên)
Và lòng yêu cuộc sống, ham sống, XD sống trẻ, sống yêu cho đến phút cuối cùng:
Xin hãy cho tôi được giã từ...
vẫy chào cõi thực để vào hư.
Trong hơi thở cuối dâng trời đất
cũng vẫn si tình đến ngất ngư...
(Gĩa từ)
XD say tình và say cảnh. Thiên nhiên trong thơ XD tràn trề nhựa sống được khám phá bằng lăng kính ái ân (Vội vàng, Thơ duyên).
3. Xuân Diệu - nhà thơ của sự nỗ lực cách tân thơ Việt và "thức nhọn giác quan"
a) Xuân Diệu, nhà thơ của sự cách tân:
Một trong những đóng góp quan trọng nhất của XD là sự nỗ lực cách tân thơ Việt, sự bền bỉ học hỏi vận dụng cấu trúc câu thơ Tây phương hoàn thiện thơ trữ tình điệu nói cùng nhiều sáng tạo những cách nói mới.
- XD luôn có ý thức vận dụng ngôn ngữ thơ. Ông quan niệm rằng mỗi nhà thơ "phải là nhà kỹ thuật lớn của ngôn ngữ". Ngôn ngữ thơ XD được cá thể hóa mạnh mẽ, mang rõ nét dấu ấn riêng, lối viết khỏe khoắn và luôn cựa quậy trong từng câu chữ, gây ấn tượng mạnh mẽ: "kẻ uống tình yêu dập cả môi", "hỡi xuân hồng ta muốn cắn vào ngươi"...
- Lối dùng từ độc đáo, đặc biệt là các động từ mạnh, từ láy, biện pháp tu từ:
Hãy tuôn âu yếm, lùa mơn trớn
Sóng mắt, lời môi - nhiều thật nhiều!
(Vô biên)
Ta bấu răng vào da thịt ở đời
Ngoàm sự sống để làm êm đói khát
(Thanh niên)
hay
Sắc hạ rung rinh bốn phía hè
Hồn ai hiu hắt lá xanh tre
(Nhớ mông lung)
hay
Những luồng run rẩy rung rinh lá...
(Đây mùa thu tới)
- Cách diễn đạt táo bạo, mạnh mẽ, lối vắt dòng, nhịp điệu thơ, hình dáng câu thơ mang đậm dấu ấn cá nhân:
Một tối bầu trời đắm sắc mây,
Cây tìm nghiêng xuống nhánh hoa gầy,
Hoa nghiêng xuống cỏ, trong khi cỏ
Nghiêng xuống làn rêu, một tối đầy
(Với bàn tay ấy)
hay
Sương nương theo trăng ngừng lưng trời
Tương tư nâng lòng lên chơi vơi...
(Nhị hồ)
b)Thơ XD tràn đầy cảm xúc và thức nhọn giác quan:
- XD tuyên ngôn về thơ:
Sống toàn tâm, toàn trí, sống toàn hồn,
Sống toàn thân và thức nhọn giác quan
(Thanh niên)
- Một thế giới nghệ thuật riêng tràn đầy cảm xúc, cảm giác, nhất là trong tình yêu:
Mây vắng, trời trong, đêm thủy tinh
Lung linh ánh sáng, bỗng rùng mình
(Nguyệt cầm)
hay
Hôm nay trời nhẹ lên cao
Tôi buồn không hiểu vì sao tôi buồn
[...]
Êm êm chiều ngẩn ngơ chiều
Lòng không sao cả hiu hiu khẽ buồn
(Chiều)
- Dùng nhiều từ biểu hiện cảm giác: run, rờn, rờn rợn, nức...
Tôi run như lá, tái như đông
(Hư vô)
Những luồn run rẩy rung rinh lá
(Đây mùa thu tới)
c) Sáng tạo ngôn từ - thức nhọn mọi giác quan:
Hơn một loài hoa đã rụng cành
Trong vườn sắc đỏ rủa màu xanh
(Đây mùa thu tới)
Tháng giêng ngon như một cặp môi gần
(Vội vàng)
=> XD luôn lấy con người giữa tuổi trẻ, tình yêu làm chuẩn mực cho cái đẹp của cuộc đời. Quan điểm mĩ học của XD đậm chất nhân văn.
